Socialist ideologemes in balkarian prose (by the example of the creativity of S. Khochuev and M. Gettuev)

Мұқаба

Дәйексөз келтіру

Толық мәтін

Аннотация

The article reflects the specifics of Balkarian prose during the period of domination of socialist ideology, the canons of normative aesthetics. The consequence of the destruction of conceptual categories was the displacement of ethnically marked constants by the problems of the ideological, “Soviet” plan. In pre-war Balkarianprose; binary-opposition (“positive” - “negative”) aesthetic representation was preserved as the primary method of fixing and comprehending the sur-rounding world, the ideological content of the described completely and unambiguously determined its axiological position.The ethical and ideological conceptualism of Bolshevism remained the motivational basis for the psychological states of the heroes of national prose in the first post-war decades. Therefore, it is also unnecessary to speak of a pronounced national component in the imagery of the works of this period: this is manifested both in the characters’ lives and in the plot's localization. It is practically impossible to determine how much the type of highlander depicted by M. Gettuev corresponds to real prototypes, questions of socialist construction supplanted how much in the minds of people. However, this type was replicated in a huge number of works of that era. The sublimative behavioral motives depicted by the authors of the 1950s and 1960s practically seem to be a direct continuation of the prose of the pre-war years. This situation of aesthetic predetermination gave impetus to the development of a narrative skill, which consisted of the textual justification of the actions of the characters. Understanding the need for this justification prepared the appearance in the works of a specific national component, embodied no longer in the names and external surroundings, but in the psychological characteristics of the characters.Research methods: historical-typological, comparative, epistemological.

Толық мәтін

XX-чы ёмюрню 20-чы социалист идеология жылларында Шымал Кавказны миллет адабиятланы ал урумлары, атламлары орус жазыучуланы суратлау сынамларын, аланы жорукъларын эсеплеуден башланнгандыла. Къыйын болсада, адабиятланы келечилери, башха тилли литератураладан келген амалла бла хайырланып, къысха заманны ичинде кеслерини энчи миллет белгилерин, суратлау тёрелерин тохташдыргъандыла. Айтылгъан оюм илму ишледе энчи чертиледи [Толгуров 1991; Сарбашева 2019; Узденова 2009; Болатланы (Атабийланы) А. 2016].

Къарачай-малкъар проза ал айныу жылларында суратлау кемчиликледен азат болмагъанды. Суратлау жигитлени ич дуниялары, сезимлери, чыгъарманы мурдорун къурагъан чюйрелик толу ачыкъланмагъандыла. Орус адабиятдан кирген бир-бир ангыламланы тюз ангыларгъа да къыйын болгъанды. Юлгюге озгъан ёмюрню 20–30 жылларында адабиятда, жашауда да эркин жюрютюлген «кулак» деген сёзню келтирейик. Бу сёз халкъны жашауунда, адет-тёрелеринде бир кезиуде кёп тюбегенди. Орта Россейде «кулак» деп, эки-юч малы болгъан адамгъа айтылгъанды. Бу магъанагъа кёре таулулада «кулак» деген атха тийишли болмагъан хазна киши болмаз. Былай тенглешдиргенде сёзню ниет магъанасы тюз хайырланмагъанды. Совет властьны тохташдырылыуу бла халкъгъа ёмюрледен келген ниет хазнадан, адет тёреледен айырлыргъа тюшгенди [Сарбашева 2016]. Жангы къырал идеологияны жорукълары таулуланы миллет турмушларына келишмегендиле.

Къарачай-малкъар халкъны урушха дери жазылгъан проза чыгъармаларын тинтген заманда, жазыучула суратлау оюмларын социалист идеологияны борчларына бойсундургъандыла. Къарачай-малкъар тилни байлыгъы XX-чы ёмюрню 20–30 жылларында иги да тюрленеди. Сёз ючюн, Хочуланы С. «форма» деген орус сёзню (варваризм) «аны себепли» деген сылтаучу болумну орунуна хайырланнганды («ол формада»).

Саулай алып айтханда, уруш жыллагъа дери жазгъан къарачай-малкъар жазыучуланы ишлеринде башха тилден кирген сёзле кеслерини жерлерин тапхандыла (большевик, революция, социализм, коммунист, колхоз эм д. а. к.). Суратлау ишни башха тюрлю амалы болмагъанды – тарых жангылыкъланы асламысы тыш тилден кирген сёзле бла айтылгъандыла.

Отузунчу жыллада малкъар проза ал атламларын этгени себепли, бир-бир чыгъармалада суратланнган жашау болумла толу кёргюзтюлмегендиле, ол себепден сюжет ызла жартылай къалгъандыла. Гуртуланы Бертни чыгъармаларында заман эм жер алышыныулары белгиленмегенди. Этезланы Омарны чыгъармаларында уа сюжетде ишни не себепден башланнганы, суратланнган болумланы сылтауу айтылмайды. Чыгъармаланы жигитлерин авторла кеслери къурагъан къужур болумлагъа саладыла, ала къаллай халлагъа тюшселе да, кеслерин къалай жюрютюрюклери, ол болумладан къалай чыгъарыкълары окъуучугъа белгилиди, суратланнган ишле бир бирге ушайдыла, баш жигитни сезимини, халини айныуунда тюрлениуле кёрюнмейдиле.

Сёз ючюн, Хочуланы Салихни «Сафар бла революция» деген хапарында акъылбалыкъ болмагъан тогъуз-он жыллык Сафарны бла жетген революционер жашны араларында башхалыкъ кёргюзтюлмейди, аланы ич сезимлери, къылыкъ жаны бла тюрлениулери да ачыкъланмайдыла. Этезланы Омарны жигитлери Ахматны бла Темирбашны («Къаяла унутмагъандыла», 1939) да сыфатлары башында айтылгъаныча тынгылы тинтилмейдиле.

Жазыучуланы кёз къарамларына кёре, жигитлерини этген ишлери, аланы ич сезимлери бла байламлыды, ол а жангы миллет эстетика билими бла келишеди. Уллу Ата Журт уруш башланнгынчы жазылгъан суратлау чыгъармалада миллет эстетикагъа теренленмегендиле, аланы баш борчлары социалист жашаугъа бойсуннган жигитни сыфатын къурау эди, проза, назму чыгъармала да ниет магъаналарына кёре жууукъ эдиле. Сёз ючюн, лирика чыгъармалада Будайланы Азретни «Алгъын», «Мараучуну хапары», прозада – Хочуланы Салихни «Мудах жаш», «Бу эки къабыр кимнидиле?», Этезланы Омарны «Къайгъылы кюнледе» деген хапарлары. Быланы барысыны да мураты халкъны «къарангылыкъдан» чыгъып, жангы социалист жашаугъа келгенин кёргюзтюудю. Хочуланы Салихни къаламындан чыкъгъан биринчи иши – «Атасыны жашы» деген чыгъармада Таусо деген бир таулу жашчыкъны юсюнден айтылады. Ол насыплы, къарны токъ, юсю-башы тынгылы, аллында къууанчлы жашаугъа умуту болгъан сабийди. Таусону бу кюнлеге атасыны бла аныча негёрлерини эркинлик ючюн бардыргъан ишлери келтиргендиле. Алай болмаса, ол да, атасы сабий жылларындача, жалчылыкъда къойла кютюп айланыр эди. Большевикле ынкъылапны кётюрюп, сабийлеге насыплы жашау бергендиле деген оюм хапарны ниет магъанасыды. Хочу улуну Сафар атлы жигити да «къарангылыкъдан» чыгъар ючюн, сабийликден башлап кюреш бардыргъанды. Ол ревюлюциягъа дери кёп къыйынлыкъ, ачлыкъ, зорлукъ сынагъанды. Ынкъылапны жели уруп башлагъанлай окъуна, эркинлик ючюн кюреш бардыргъанланы къауумларына къошулгъанды [Узденова, Теппеева 2021: 149].

«Къарангы жашаудан» азатланыуну сураты Хочуланы Салихни «Бу эки къабыр кимнидиле?» деген хапарында ачыкъ окъуна суратланады. Чыгъармада хапарлау колхозчу Алийни атындан барады. Аны юйюне келген адам къонакъбайыны эки дуниясын кёрюрге бола эди, къаллай къарангылыкъдан чыкъгъанын унутмазгъа, ол эски жербаш юйюн сакълагъанды. «Эркин арбаз, арбазны бир жанында алаша жер башлы юй, къара къурумдан къаралып, бирси жанында уа тёртгюл ишленнген бийик къошунбаш юй, терезиси, эшиги, тюбю эм башы боялып кёрюнеди. Былай къарамдан экиси да эки башха адамны юйлери дерчадыла. Ол эки журтдан бири – чирик, жарны эринине жел къакъгъанлай, къарап, кёз кёрмеген тереннге тёнгерерге хазыр болуп тургъан бокъур пура тюкгючге ушайды. Бирси уа, темир къаяча къурч тырнакъларын терен беклеп тургъан къушча, омакъ чёгюп турады…» – Алий хапарын башлады.

– Ма бу чыккырда къайда айран, къайда суу тутуучу эдим. Гырмыкланы неге чёргегенсе десенг, къыш ичиндеги бузламаз ючюн чёргегенме. Биз алгъын заманда печь не болгъанын билмегенбиз. Ма бу мени ундуругъум болуучу эди, – деп, юйню битеулей бир жанын алып, айыу ундуругъуча бир агъач ундурукъну кёргюзтдю.

– Ма бу уа мени от жагъам. Ма бу тыпыр таш кёп кюнлени бизни ушхуурсуз къойгъанды. Ма бу сынжырым, бу шинтигим болгъанды», деп, бир томуроу тюккючню кёргюзтдю.

– Ётюрюксюз айтсам, эштада, мени башха жангы, ол таш къумгъандан бла тюпсюз къазандан сора, затым болмаз эди, – деп алгъыннгы «байлыгъын» манга кёргюзтдю» [Хочуланы С.  2009: 116].

Ол кезиуде адабиятха келген жазыучуланы барысыны да чыгъармаларыны баш темасы идеология жумушланы жалчытыу болгъанды. Малкъар прозада ал атлам этген жазыучу да къыралда саясат болумлагъа уллу эс бургъанды. Жазыучуну суратлау ызы эки тюрсюнлюдю – акъ бла къара. Къара бояула бла ол таулуну революциягъа дери жашауун ачыкълайды, жангы жашау жаланда жарыкъ тюрсюнле бла боялады. Ол илишан 20–30-чу жыллада жазгъан битеу авторлада бар эди. Хочуланы Салихни социально-саясат сапаришни жоругъуна келишмеген хапары жокъду. «Сафар бла революция», «Мудах жаш», «Эки къарелди», «Бу эки къабыр кимнидиле?» деген хапарланы сюжетлери анга шагъатдыла.

Бу башында сагъынылгъан ишледе суратланнган жигитлени кеслерини энчи къадарларындан эсе, къыралда жашау-турмушну сыфатлау асламды. Жигитлени суратлау ол кёрдю, ол айтды, ол этди деген къысха айтымла бла чекленип болгъанды. Баш жигитни юсюнден айтханда идеология бла класс сезимлеге кертичилиги женгип, кесини инсан азатлыгъына бла ич сезимлерине хазна эс бурулмагъанды. Чыгъармаланы баш жигитлерини ич дуниялары белгили болмай акълай къаладыла, этген ишлери социалист жашау ючюн къаты кюрешни белгисинлей къаладыла.

Озгъан ёмюрню 20–40 жылларында миллет адабиятда жазылгъан суратлау чыгъармалада таулу тиширыуну къадарына, жамауатда жашаууна, эркинлигине жораланнган чыгъармаланы саны асламды. Ол заманда чыгъармала социально-саясат сапаришге кёре жазылгъанлары себепли, ол битеу Совет Союзда тиширыуну юсюнден ары дери жюрюген жорукъладан азатланыуду [Толгуров 1991: 105]. Шимал Кавказны жазыучулары да ол кезиуде кеслерини ишлерин жазгъанда бу саясат сапаришге бойсуннгандыла. Ол жыллада З. Мальсаговну, Геляланы Рамазанны, Гебенланы Гемманы, Ёртенланы Азретни, А. Гойговну, Хочуланы Салихни эм дагъыда башха тиширыуну эркинлигини юсюнден жазгъан жазыучуланы ишлери саясат къагъытлагъа кёре басмаланнгандыла, ол тиширыуланы психология энчиликлери уа асламысында сагъынылмагъанды.

Урушдан сора онжыллыкъда жазылгъан миллет чыгъармаланы жазыучула да ол жорукъладан терк азатланмагъандыла. 40–50 жыллада битеу адабият чыгъармала бир ниетли, интернационал халлы болгъандыла. Баш жигитлени атларын бергенде окъуна ол кёрюнеди. Сёз ючюн, Гуртуланы Бертни «Асиятны некяхы» [Гуртуланы Б. 1988: 210–224] деген хапарында Алийни анасыны аты Нальтехди (Нальчикский техникум деген окъуу юйню атындан къуралгъанды) деген окъуу юйню атындан къуралгъанды. Бир-бир жерледе Асиятха Ася, Алийге – Алик деп айтыргъа да тюшеди.

Проза чыгъармаланы жазгъанда урушдан сора онжыллыкъда авторла жигитлерини этген ишлерин идеология кепге салгъандыла, къылыкъ шартла къарыусуз белгиленнгендиле. Болсада жазыучула кеслерини хапарларында, повестлеринде кемчиликлени эслей болур эдиле, алай аланы сюйгенлерича жазыу ишде эркинликлери болмагъанды, ол а бир бетли сыфатлагъа келтире эди. Хапарланы жигитлери къайсы миллетни келечиси болгъанын биз авторну кесини тукъумундан, туугъан жеринден билебиз. Таулу, малкъарлы, къарачайлы деген сёзле аз тюбейдиле. Хар айтылгъан социалист жашауну къуралыууна къарс къагъады, ол кезиуде жюрюген идеологиягъа келишеди, хар болумну автор коммунист партияны чакъырыуларына бойсундургъанды.

Кёчгюнчюлюкден къайтхандан сора къарачай-малкъар жазыучулагъа суратлау амалланы игилендирирге, тюзетирге тюшгенди. Миллет прозаны келечилери суратлау сынамланы айнытхандыла. Аланы жигитлери туугъан жерге сюймекликлери бла, кертиликлери бла юлгюлю болгъандыла. Сёз ючюн, Гыттыуланы Максим «Ачыкъ джюрекле» деген чыгъармасында Марияны сыфаты.  Жазыучу аны ич жарсыуларын, сезимлерин, къылыкъ энчиликлерин ачыкълагъанды, окъуучугъа инсан бетин кёргюзтгенди.

Болсада, ол кесинден алгъа келген тёлюню тёрелерин сакълай, суратлау жигитлени ич дуниясындан эсе, идеология ызгъа эс бургъанды. Юлгюге чыгъармадан «гестапочу» бла Марияны араларында чюйрели диалогну келтирейик:

« – Муну сиз жазгъансыз да?

Мария жукъ айтмады.

– Туугъан журтум, туугъан журтум… Бизни адам этген сенсе, бизни насыбыбыз – сенсе, бизни жюрегибиз бла кёзюбюз да – сенсе! Сени ючюн, сюйген къралым, не къыйынлыкълагъа да чыдарма, керек болса уа – жанымы да берирме… Арсарлы болмам, угъай, болмам!..

– Отвечайт!» – деп къызды гестапочу. «Женгдирмесенг, асарбыз!.. Да, да… Сабийинг саулай къалырын сюе эсенг, женгдир!» [Геттуев 1963: 26–27].

Тиширыуну ич сагъышлары коммунизмни жорукъларына бойсунадыла.  Уллу Ата журт урушха дери чыгъармаланы асламысы алай къуралгъанды. Фашист Германияны СССР-ге чапханындан сора Ата журтха сюймеклик сезимле бютюн да бек кючленнгендиле. Гыттыуланы М. хапарында Мария – анады, андан тышында ол – тенг къызды, жигит тиширыу коммунизмге кертиликни юлгюсюдю. Быллай халда къуралгъан жигитлени ишлери да не бла бошаллыгъы чыгъарманы аллында окъуна белгили болады.

Уллу Ата Журт урушха дери эм андан сора онжыллыкъда малкъар прозада жазылгъан суратлау чыгъармалада жазыучуну кёз къарамындан эсе «тюз», «кереклисича» болумла баш магъананы тутхандыла. Бу хал битеу СССР-ни битеу адабиятларында да эсленнгенди, бир тюрлю ишексиз айтылыргъа керекли затла тюз къылыкълы жигитни терен суратланыуун экинчи жерге кёчюргендиле. «Соцреализмни жорукъларына кёре, суратлау чыгъарманы ахырында тюз къылыкълы жигитни къадары иги халгъа бурулады, терс жигит а азап кёреди. Анга да къарамай, тюз жигитни ич дуниясы такъыр кёргюзтюледи, терс жигит а жютю эстетика сезими, терен психологиясы болгъан адамды…» [Григорьев 1965: 41].

Уруш жылладан сора осал халлы, терс жигитни суратлау, кёп тюрсюнлю бояула бла кючленеди, жазыучу аны билген амаллары бла не къадар эриши сыфатда кёргюзтюрге кюрешеди. Тюз сыфатлы жигитлени юсюнден аз айтылады. Бу шартла жигитлерини халларын кёргюзтюуге да кёчедиле. Гыттыуланы Максимни башында сагъынылгъан повестин алсакъ, Марияны жашауда къыйын сынаулары, этген ишлери эки-юч этимни болушлугъу бла айтыладыла. Бу затла бирге жаланда бу жигит тиширыуну душманнга бой бермегенин, сёзюне кертичи болгъанын билдиредиле. Айтылгъаннга юлгюле келтирейик: «Мария жукъ эшитмегенча этди», «Мария аузун да ачмады, тилин да къымылдатмады», «Мария жеринден тепмеди», «Мария, тишлерин къысыб, силкинди, ёрге къобмады», «Мария тынгылагьанлай турады, жюреги ачыудан жарылады», «Мария жууаб бермеди», «Марияны жюрегине биз чанчханча, алай ачыу тийди», «Мария жукъ айтмады», «Марияны къулагъына кирмеди».

Чыгъармада жазыучуну суратлау хатыны энчилеген да белгилерчады. Сорууну бардыргъан фашистлени сёзлерин белгилеген этимлени къауумун тенглешдирип, къарайыкъ: «сансыз мурулдады», «деди фашист», «ачыуланып, шинтикден секирип турду», «къамичини сермеп анга тебинди», «кёзлери отча жана эдиле», «къычырыкъ этип, жумдуругъу бла столну урду», «жандарм ауазын тюрлендирди», «столну тёгерегине байланнган кючюк кибик чаба эди», «табыракъ сёзле келишдирге кюрешди», «обер-лейтенант, ыразылыгъын билдирип, башын булгъады», «Шепс жалгъан тынчлыгъындан азатланды», «…деди ол, къол жаулугъу бла кёзлерин сюрте, тохтамай отоуда айлана эди» [Геттуев 1963]. Бу тюрлю сёзле бла сёз тутушла, айтымла асламында ачыуланмакълыкъны белгилеридиле деп чертиледи энчи илму ишледе [Ахматова, Кетенчиев 2018].

Геттуланы Максимни кёчгюнчюлюкден сора жазгъан «Ёсюу» деген къысха хапарында Малкъарны табийгъаты былай суратланады: «Нарат... Назы… Къайын... Бу атланы джюрютген терекле – табийгъаты омакълары, субайлары, тик тёшлени джабыб, тауланы иелери бизбиз дегенча, ёхтем сюеледиле. Ала барыда, тау джел бла эришгенча, бирча шууулдайдыла, алай тау джел, къаяланы бла ташлы тиклени мазаллы кючлерин хорлаялмай, шошайгъанда, джангыдан тирилениуню санга караб табайыкъ дегенча, кёмюклениб, терен шорхаладан ётюб, джортуб баргъан Бахсан суугъа къарайдыла. «О, залимсе, залим, Бахсан сууу, Минги Тауну хапарчысыса, бизге да тирилик бересе... Джолунг мамукъдан болсун» [Геттуев 1965: 35]. Бу юзюкню жашырын тилде жазылгъанды. Халкъны миллет эси ёсе башлайды, ол кюн сайын кючлене барады, жазыучу аны кёргюзтюрге юлгюге табийгъат болумланы келтиреди.

Гыттыуланы Максимни хапарларыны баш мураты социалист къурулушну махтауду. Ол адабият излемлеринде коммунизмни жорукъларына бойсуннган, «ишчи хорламгъа» итиннген инсанны суратлайды. «Быхчыны кнопкасын басханлай, ол, шуу-шуу этиб, узун наратны джарыб тебрейди. Конторда бухгалтер’а, джыллыкъ отчётну джарашдыра, бычхыны тауушу бла бирге ишлегенча, чётну ашыкъларын артха бла алгъа тюртеди, бир кесекчикге сагъышланады, джангыдан санауну башлайды.

– Ёсе барабыз, – деди ол, кишиге да айланмай, – ёсе барабыз. Мал да ёседи, джашау да джашнайды…

Счетовод Нафисатха айланыб, ышарды.

– Кючюбюз таулагъа тийишлиди, Нафисат.

–  Къушлагъа къуш учуу керекди, – деб джууаблады счетовод.

Бухгалтер Алий аллай джууабны джаратды:

– Сау бол да къал, Нафисат. Алай бюгюннгю бийиклик тамблагъа асыры алашады. Билемисе, ёргеден ёрге ёрлемеген къуш – къуш тюйюлдю [Геттуев 1965: 36].

Гыттыуланы Максим миллетни жангырыуун, алчылыкъгъа тартыннганын чертеди. Болсада жазыучу эсин коммунизмни даражасын кючлендириуге бурады. Аллай чыгъармаланы асламысыны ёзеклерин социалист жашауну темасы къурагъанды; аны жорукъларына бойсунуп, миллет соруулагъа, харкюнлюк жарсыулагъа аз эс бурулгъанды. Быллай шартла башха миллетлени адабиятларында да тюбегендиле. Суратлау оюмлауда жангы ызны кереклиги эстетика сезимни айнытханды. Анга себеплик жазыучуланы миллет тагылагъа эс бургъанлары, халкъны кёлден айтылгъан чыгъармачылыкъны тёрелери бла байламлыкълары этгендиле [Сарбашева 2017]. 1960–1970 жыллада келген «алтын тёлюню» келечилери (Толгъурланы З., Тёппеланы А., Шауаланы Х. эм башхала) миллет адабиятны терен магъаналы чыгъармала бла байыкъдыргъандыла, айныу жолунда жангы атламла этгендиле.

 

×

Авторлар туралы

Hannfa Tepeeva

Kabardian-Balkarian Scientific Center of the Russian Academy of Sciences

Email: teppeeva1234@gmail.com

Fatima Uzdenova

The Institute for the Humanities Research – Affiliated Kabardian-Balkarian Scientific Center of the Russian Academy of Sciences

Email: uzdenova_kbigi@mail.ru
ORCID iD: 0000-0002-5378-9514

Әдебиет тізімі

  1. Ахматова, Кетенчиев 2018 – Ахматова М.А., Кетенчиев М.Б. Концепт «гнев» в карачаево-балкарской языковой картине мира // Тюрко-монгольский мир: проблемы взаимодействия и развития традиционной культуры: мат-лы международной научно-практ. конф. научных работников, преподавателей образовательных структур всех уровней, аспирантов и магистрантов. – Горно-Алтайск: Горно-Алтайский гос. ун-т, 2018. – С. 23-28.
  2. Болатланы (Атабийланы) А. 2016 – Болатланы (Атабийланы) А. Малкъарэпикалыпрозадабелгиниэнчилиги (Особенности системы символов в балкарской эпической прозе). – Нальчик: Издательский отдел ИГИ КБНЦ РАН, 2016. – 156 с. (На кар.-балк. яз.).
  3. Геттуев 1963 – Геттуев М.И. Ачыкъджюрекле (Открытые сердца). – Нальчик: Кабардино-Балкарское книжное изд-во, 1963. – 154 с. (На кар.-балк. яз.).
  4. Геттуев 1965 – Геттуев М.И. Ёсюу // Геттуев М.И. Джюрекле бла алтын къолла (Сердца и золотые руки). – Нальчик: Каб.-Балк. кн. изд-во, 1965. – С. 35–41. (На кар.-балк. яз.)
  5. Григорьев 1965 – Григорьев М.С. Социалистический реализм в борьбе с модернизмом. Ч. 1. – М.: Изд-во ВГИК, 1965. – 122 с.
  6. Гуртуев 1988 – Гуртуев Б.И. Асиятнынекяхы // Гуртуев Б.И. Жашаунукъылынчлары (Зигзаги жизни). – Нальчик: Эльбрус, 1988 – С. 210-224. (На кар.-балк. яз.).
  7. Сарбашева 2016 – Сарбашева А.М. Деактуализация духовного наследия на этапе становления балкарской литературы в начале ХХ века // Филологические науки. Вопросы теории и практики. – 2016. – № 5-1 (59). – С. 21-23.
  8. Сарбашева 2017 – Сарбашева А.М.Специфика взаимодействия балкарской литературы 70–80-х годов ХХ века с фольклором (на материале повести «Солнце не заходит Алима Теппеева) // Филологические науки. Вопросы теории и практики. – 2017. – № 8-1 (74). – С. 38-40.
  9. Сарбашева 2019 – Сарбашева А.М. Трансформация фольклорных традиций в балкарской литературе (на материале прозы). – Нальчик: Принт Центр, 2019. – 172 с.
  10. Толгуров 1991 – Толгуров З.Х. В контексте духовной общности. – Нальчик: Эльбрус, 1991. – 286 с.
  11. Узденова 2009 – Узденова Ф.Т. Специфика отражения картины мира в поэме (на материале творчества карачаево-балкарских авторов) // Вестник Российского университета дружбы народов. Серия: Литературоведение. Журналистика. – 2009. – № 3. – С. 10-18.
  12. Узденова, Теппеева 2021 – Узденова Ф.Т., Теппеева Х.М. Контрастивы как особенность карачаево-балкарской прозы первой половины XX века (на примере творчества С. Хочуева) // Гуманитарные исследования. – 2021. – № 3 (79). – С. 146-150.
  13. Хочуланы С. 2009 – Хочуланы С. Бу эки къабыр кимнидиле? (Чьи эти две могилы?) // Хочуланы С. Жаннган отну ичинде (В полыхающем огне) / сост. Т.Ш. Биттирова. – Нальчик: Эльбрус, 2009. – С. 111-133. (На кар.-балк. яз.)

Қосымша файлдар

Қосымша файлдар
Әрекет
1. JATS XML
Жүктеу

© Теппеева Х.M., Узденова Ф.T., 2022

Creative Commons License
Бұл мақала лицензия бойынша қол жетімді Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.

Согласие на обработку персональных данных с помощью сервиса «Яндекс.Метрика»

1. Я (далее – «Пользователь» или «Субъект персональных данных»), осуществляя использование сайта https://journals.rcsi.science/ (далее – «Сайт»), подтверждая свою полную дееспособность даю согласие на обработку персональных данных с использованием средств автоматизации Оператору - федеральному государственному бюджетному учреждению «Российский центр научной информации» (РЦНИ), далее – «Оператор», расположенному по адресу: 119991, г. Москва, Ленинский просп., д.32А, со следующими условиями.

2. Категории обрабатываемых данных: файлы «cookies» (куки-файлы). Файлы «cookie» – это небольшой текстовый файл, который веб-сервер может хранить в браузере Пользователя. Данные файлы веб-сервер загружает на устройство Пользователя при посещении им Сайта. При каждом следующем посещении Пользователем Сайта «cookie» файлы отправляются на Сайт Оператора. Данные файлы позволяют Сайту распознавать устройство Пользователя. Содержимое такого файла может как относиться, так и не относиться к персональным данным, в зависимости от того, содержит ли такой файл персональные данные или содержит обезличенные технические данные.

3. Цель обработки персональных данных: анализ пользовательской активности с помощью сервиса «Яндекс.Метрика».

4. Категории субъектов персональных данных: все Пользователи Сайта, которые дали согласие на обработку файлов «cookie».

5. Способы обработки: сбор, запись, систематизация, накопление, хранение, уточнение (обновление, изменение), извлечение, использование, передача (доступ, предоставление), блокирование, удаление, уничтожение персональных данных.

6. Срок обработки и хранения: до получения от Субъекта персональных данных требования о прекращении обработки/отзыва согласия.

7. Способ отзыва: заявление об отзыве в письменном виде путём его направления на адрес электронной почты Оператора: info@rcsi.science или путем письменного обращения по юридическому адресу: 119991, г. Москва, Ленинский просп., д.32А

8. Субъект персональных данных вправе запретить своему оборудованию прием этих данных или ограничить прием этих данных. При отказе от получения таких данных или при ограничении приема данных некоторые функции Сайта могут работать некорректно. Субъект персональных данных обязуется сам настроить свое оборудование таким способом, чтобы оно обеспечивало адекватный его желаниям режим работы и уровень защиты данных файлов «cookie», Оператор не предоставляет технологических и правовых консультаций на темы подобного характера.

9. Порядок уничтожения персональных данных при достижении цели их обработки или при наступлении иных законных оснований определяется Оператором в соответствии с законодательством Российской Федерации.

10. Я согласен/согласна квалифицировать в качестве своей простой электронной подписи под настоящим Согласием и под Политикой обработки персональных данных выполнение мною следующего действия на сайте: https://journals.rcsi.science/ нажатие мною на интерфейсе с текстом: «Сайт использует сервис «Яндекс.Метрика» (который использует файлы «cookie») на элемент с текстом «Принять и продолжить».