Второй этап неолитизации и пара-неолит в южной части Балтийского моря
- Авторы: Новак М.1
-
Учреждения:
- Ягеллонский университет
- Выпуск: Том 6, № 4 (2017)
- Страницы: 116-124
- Раздел: 07.00.00 – исторические науки и археология
- URL: https://ogarev-online.ru/2309-4370/article/view/22293
- DOI: https://doi.org/10.17816/snv201764202
- ID: 22293
Цитировать
Полный текст
Аннотация
Возникновение неолита, как экономической системы, основанной на земледелии, в восточно-центральной Европе ассоциируется с появлением обществ отражающихся в культуре линейно-ленточной керамики около 5500 до н.э. Эти общества заселяли только небольшие анклавы, отличающиеся удобными для земледелия условиями. Ситуация такого типа сохранялась в 5 тысячелетии до н.э., когда обсуждаемая территория была заселена пост-Линейными группами. Следовательно, в то время охотники-собиратели занимали около 70% этих территорий. Такая ситуация изменилась с 4200/4100 до н.э. и далее, благодаря формированию и впечатляющей территориальной «экспансии» культуры воронковидных кубков (КВК). Эта экспансия охватывала как территории ранее населенные охотниками-собирателями, так и земледельцами. Около 3500 до н.э. неолитические группы занимали практически все территории, указанные выше. Одновременно с первой и второй неолитизациями, происходили отдельные процессы «керамизации» в период позднего мезолита. Если в 5 тысячелетии до н.э. они были достаточно избирательными, в 4 тысячелетии интенсивность данного процесса значительно возросла. Здесь сформировалась новая культурная модель, которую можно было бы назвать «пара-неолитом». Археологические данные указывают на контакты между КВК и пара-неолитическими обществами. При этом в последних (прежде всего в неманской культуре) также наблюдается существенное территориальное развитие.
Полный текст
Открыть статью на сайте журналаОб авторах
Марек Новак
Ягеллонский университет
Автор, ответственный за переписку.
Email: mniauj@interia.pl
доктор наук, доцент института археологии
Польша, КраковСписок литературы
- Bramanti B., Thomas M.G., Haak W., Unterlaender M., Jores P., Tambets K., Antanaitis-Jacobs I., Haidle M.N., Jankauskas R., Kind C.-J., Lueth F., Terberger T., Hiller J., Matsumura S., Forster P., Burger J. Genetic discontinuity between local hunter-gatherers and Central Europe’s first farmers // Science. 2009. Vol. 326, № 5949. P. 137-140.
- Brandt G., Haak W., Adler Ch.J., Roth Ch., Szécsényi-Nagy A., Karimnia S., Möller-Rieker S., Meller H., Ganslmeier R., Friederich S., Dresely V., Nicklisch N., Pickrell J.K., Sirocko F., Reich D., Cooper A., Alt K.W. The Genographic Consortium. Ancient DNA reveals key stages in the formation of Central European mitochondrial genetic diversity // Science. 2013. Vol. 342, № 6155. P. 257-261.
- Brandt G., Szécsényi-Nagy A., Roth Ch., Alt K.W., Haak W. Human paleogenetics of Europe - The known knowns and the known unknowns // Journal of Human Evolution. 2015. Vol. 79. P. 73-92.
- Haak W., Balanovsky O., Sanchez J.J., Koshel S., Zaporozhchenko V., et al. Ancient DNA from European Early Neolithic Farmers Reveals Their Near Eastern Affinities // PLoS One, Biology. 2010. Vol. 8, № 11: e1000536. doi: 10.1371/journal.pbio.1000536.
- Rybicka M., Rzepecki S. Przyczynek do badań nad kulturą późnej ceramiki wstęgowej w Polsce północno-wschodniej // Łódzkie Sprawozdania Archeologiczne. 2001. Vol. 7. P. 7-13.
- Rybicka M., Wysocki J. Materiały kultury późnej ceramiki wstęgowej z Równiny Dolnej, st. III, gm. Korsze, woj. warmińsko-mazurskie (wyniki badań w 2001 roku) // Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria Archeologiczna. 2004. Vol. 42 (2002-2003). P. 79-107.
- Bigos M. Północna granica zasięgu osadnictwa kultury późnej ceramiki wstęgowej // Folia Praehistorica Posnaniensia. 2014. Vol. 19. P. 7-40.
- Grygiel R. Neolit i początki epoki brązu w rejonie Brześcia Kujawskiego i Osłonek, tom II: Środkowy neolit. Grupa brzesko-kujawska kultury lendzielskiej. Łódź: Fundacja im. K. Jażdżewskiego, Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi, 2008. 2062 p.
- Kotula A., Czekaj-Zastawny A., Kabaciński J., Terberger T. Find distribution, taphonomy and chronology of the Dąbki site // The Dąbki Site in Pomerania and the Neolithisation of the North European Lowlands (С. 5000-3000 calBC) / eds. J. Kabaciński, S. Hartz, D.C.M. Raemaekers, T. Terberger. Rahden / Westf.: Marie Leidorf, 2015. P. 113-136.
- Galiński T. Protoneolit. Obozowiska łowieckie ze schyłku okresu atlantyckiego w Tanowie na Pomorzu Zachodnim. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2016. 256 p.
- Schild R. Datowanie radiowęglowe otwartych stanowisk piaskowych późnego paleolitu i mezolitu. Czy mezolit w Europie trwał do drugiej wojny światowej // Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, Matematyka-Fizyka. 1990. Vol. 61. P. 153-163.
- Schild R. The perils of dating open-air sandy sites of the North European Plain // Harvesting the Sea, Farming the Forest: The Emergence of Neolithic Societies in the Baltic Region / eds. M. Zvelebil, L. Domańska, R. Dennell. Sheffield: Sheffield Academic Press, 1998. P. 71-76.
- Nowak M. Drugi etap neolityzacji ziem polskich. Kraków: Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2009. 717 p.
- Kabaciński J. Chwalim stanowisko 1 // Region Wojnowo. Arkadia łowców i zbieraczy / ed. M. Kobusiewicz. Poznań: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2016. P. 395-438.
- Kobusiewicz M., Kabaciński J. Chwalim. Subboreal Hunter-Gatherers of the Polish Plain. Poznań: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 1993. 130 p.
- Kozłowski J.K., Kozłowski S.K. Epoka kamienia na ziemiach polskich. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1977. 401 p.
- Kotula A. Contact and adaptation - The early local pottery at Dąbki and its relations to neigbouring hunter-gatherer ceramics // The Dąbki Site in Pomerania and the Neolithisation of the North European Lowlands (С. 5000-3000 calBC) / eds. J. Kabaciński, S. Hartz, D.C.M. Raemaekers, T. Terberger. Rahden/Westf.: Marie Leidorf, 2015. P. 175-202.
- Kozicka M. Absolute chronology of the Zedmar culture: re-thinking radiocarbon dates // Geochronometria. 2017. in press.
- Józwiak B. Społeczności subneolitu wschodnioeuropejskiego na Niżu Polskim w międzyrzeczu Odry i Wisły. Poznań: Uniwersytet Adama Mickiewicza, 2003. 283 p.
- Czekaj-Zastawny A. Imported Danubian pottery in the Late Mesolithic context in Dąbki, The Dąbki Site in Pomerania and the Neolithisation of the North European Lowlands (С. 5000-3000 calBC) / eds. J. Kabaciński, S. Hartz, D.C.M. Raemaekers, T. Terberger. Rahden/Westf.: Marie Leidorf, 2015. P. 219-232.
- Gumiński W. Importy i naśladownictwa ceramiki kultury brzesko-kujawskiej i kultury pucharów lejkowatych na paraneolitycznym stanowisku kultury Zedmar - Szczepanki na Mazurach // Na rubieży kultury. Badania nad okresem neolitu i wczesną epoką brązu / eds. U. Stankiewicz, A. Wawrusiewicz. Białystok: Muzeum Podlaskie w Białymstoku, 2011. P. 149-160.
- Nowak M. Ubiquitous settlers, consequent farmers, and monument builders // The Past Societies. The Polish Lands From the First Evidence of Human Presence to the Early Middle Ages. Vol. 2: 5500-2000 BC / ed. P. Włodarczak. Warszawa: Institute of Archaeology and Ethnology of the Polish Academy of Sciences, 2017. P. 125-170.
- Wierzbicki J. Wielka kolonizacja. Społeczności kultury pucharów lejkowatych w dorzeczu środkowej Warty. Poznań: Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich, Oddział w Poznaniu, 2013. 373 p.
- Kruk J., Alexandrowicz S.W., Milisauskas S., Śnieszko Z. Osadnictwo i zmiany środowiska naturalnego wyżyn lessowych. Studium archeologiczne i paleogeograficzne nad neolitem w dorzeczu Nidzicy. Kraków: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii, 1996. 139 p.
- Kukawka S. Początki kultury pucharów lejkowatych na Niżu Polskim // Folia Praehistorica Posnaniensia. 2015. Vol. 20. P. 277-300.
- Kotula A., Piezhonka H., Terberger T. New pottery dates on the Mesolithic-Neolithic transition in the northcentral European lowlands // The Dąbki Site in Pomerania and the Neolithisation of the North European Lowlands (С. 5000-3000 calBC) / eds. J. Kabaciński, S. Hartz, D.C.M. Raemaekers, T. Terberger. Rahden/ Westf.: Marie Leidorf, 2015. P. 489-509.
- Kukawka S. Subneolit północno-wschodnioeuropejski na Niżu Polskim. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika 2010. 268 p.
- Czekaj-Zastawny A., Kabaciński J. The early Funnel Beaker culture at Dąbki // The Dąbki Site in Pomerania and the Neolithisation of the North European Lowlands (С. 5000-3000 calBC) / eds. J. Kabaciński, S. Hartz, D.C.M. Raemaekers, T. Terberger. Rahden/ Westf.: Marie Leidorf, 2015. P. 203-217.
- Domańska L. Geneza krzemieniarstwa kultury pucharów lejkowatych na Kujawach. Łódź: Uniwersytet Łódzki, 1995.
- Kośko A. Udział południowo-wschodnio-europejskich wzorców kulturowych w rozwoju niżowych społeczeństw kultury pucharów lejkowatych. Poznań: Uniwersytet Adama Mickiewicza, 1981. 222 p.
- Rzepecki S. The Roots of Megalithism in the TRB Culture. Łódź: Instytut Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego & Fundacja Uniwersytetu Łódzkiego, 2011. 251 p.
- Zvelebil M. The agricultural transition and the origins of Neolithic society in Europe // Documenta Praehistorica. 2001. Vol. 28. P. 1-27.
- Kempisty E. Neolityczne kultury strefy leśnej w północnej Polsce // Problemy epoki kamienia na Pomorzu / ed. T. Malinowski. Słupsk: Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Słupsku, 1983. P. 175-199.
- Kempisty E. Materiały tzw. kultury ceramiki grzebykowo-dołkowej z terenu Mazowsza i Podlasia // Wiadomości Archeologiczne. 1972. Vol. 37. P. 411-483.
- Kempisty E. Kultura ceramiki grzebykowo-dołkowej na Mazowszu i Podlasiu // Wiadomości Archeologiczne. 1973. Vol. 38. P. 3-76.
- Kośko A. Osady kultury pucharów lejkowatych w Inowrocławiu-Mątwach woj. Bydgoszcz, stanowisko 1. Inowrocław: Uniwersytet Adama Mickiewicza, 1988. 163 p.
- Kukawka S. Udział komponentu północno-wschodniego w wytwórczości ceramicznej kultury pucharów lejkowatych na Ziemi Chełmińskiej (na marginesie pracy A. Kośko Osady kultury pucharów lejkowatych w Inowrocławiu-Mątwach, woj. Bydgoszcz, st. 1. Inowrocław 1988) // Archeologia Polski. 1990. Vol. 35. P. 139-160.
- Prinke D. Społeczności neolitu na peryferiach kujawskiego mezoregionu kulturowego // Na pograniczu światów. Studia z pradziejów międzymorza bałtycko-pontyjskiego ofiarowane Profesorowi Aleksandrowi Kośko w 60. rocznicę urodzin. eds. J. Bednarczyk, J. Czebreszuk, P. Makarowicz, M. Szmyt. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2008. P. 423-450.
- Piezonka H. Jäger, Fischer, Töpfer. Wildbeutergruppen mit früher Keramik in Nordosteuropa im 6. und 5. Jahrtausend v. Chr. Bonn: Deutsches Archäologisches Institut & Rudolf Habelt, 2015. 437 p.
- Nowak M. Middle and Late Holocene hunter-gatherers in East Central Europe: changing paradigms of the «non-Neolithic» way of life // Documenta Praehistorica. 2007. Vol. 34. P. 89-103.
Дополнительные файлы
